Aslında çok duyulan ama hakkında fazlaca bir bilgi sahibi olunmayan bir konu ile karşınızdayız . O zaman başlayalım nedir kök hücre ne yapar ne işe yarar ve neden bu kadar sık duymaya başladık adını ve gerçekten yararı olabilecek bir çalışma bugün biraz bunlardan bahsedelim .
KÖK HÜCRELER…
Kök hücreler, kendini yenileyebilen ve spesifik hücre tipine dönüşebilen farklılaşmamış hücrelerdir.Vücutta bulundukları yere göre başlıca embriyonik ve erişkin kök hücre diye 2 ana sınıfa ayrılırlar.Farklılaşma ve gelişme potansiyellerine göre ise kök hücreler totipotent, pluripotent, multipotent, oligopotent veya unipotent olabilirler. Sperm ve ovumun birleşmesi ile ortaya çıkan zigot tek başına tüm organizmayı ortaya çıkarabilecek bir genetik yapıya sahiptir. İşte bu tüm hücrelere dönüşme potansiyeline sahip ilk embriyonik hücreye “totipotent” hücre adı verilmiş .Kök hücreler embriyonik dönemde doku ve organların gelişmesini sağlarken daha ileri evrelerde ise doku ve organların korunması, yenilenmesi ve onarımı gibi önemli roller üstlenirler.Kök hücreler, dokulardaki en uzun ömürlü ve kalıcı hücrelerdir ancak organizma yaşlandığı zaman sayıları azalır, belli sayıdaki mitoz bölünme sonucunda yaşlanıp ölürler.
Kök hücrenin özelleşmiş bir hücreye farklılaşabilme kapasitesini tanımlamada pluripotensi (çoklu yetkin olma) denilen bir kavram kullanılmaktadır. Pluripotensi, kök hücreleri diğer hücrelerden ayıran en önemli özellik aslında. Kök hücreler , potensi özelliklerine göre bir hiyerarşi oluşturmaktadırlar. Kök hücrelerden bir kısmı sadece belirli bir hücreye farklılaşabilme özelliği gösterirken, bazıları ise tüm organizmayı oluşturabilecek bir potansiyele sahip olabiliyorlar.
Kök hücrelerin farklılaşmasında ve kendini yenileyebilmesinde LIF-STAT,MAP-ERK,PI3K ve Wnt gibi sinyal ileti yolakları rol oynar.Kök hücrelerde farklılaşma her zaman ileri değil ,geriye doğru da olabilir burada kök hücrenin plastisitesi söz konusudur. Bir kök hücre köken aldığı dokunun dışında farklı bir dokuya da farklılaşabilmektedir.
Mezenkimal kök hücreler (MKH) , erişkin tip kök hücrelerdir. Stromal bir kökene sahip olan destek hücresi özelliği taşımaları nedeniyle tıbbın bir çok alanında kullanım potansiyelleri vardır .Yağ, kemik, kıkırdak, kas, tendon, ligament ve sinir gibi hücrelere farklılaşabilirler.Örneğin; özellikle fetal membranlardan elde edilen mezenkimal kök hücrelerinin proliferasyon kapasitelerinin daha iyi olduğu ancak diferansiasyon kapasitelerinin zayıf olduğu bulunmuştur.Ancak bu hücrelerin in vitro immünsupresif etkilerinin kemik iliği ve kordon kanı hücrelerinden daha iyi olduğu gösterilmiştir.Yetişkin bir organizmada MKH sayısı yaşla ters orantılı olarak değişiklik göstermektedir.
Klinik deneyim en fazla hematopoetik kök hücre nakli alanındadır.MKH tedavisi akut greft versus host hastalığında 2. sıra tedaviler arasında girmiştir. Ayrıyaten akut respiratuar distres sendromu ve kronik solunum yolu hastalıklarında MKH kullanımının olumlu sonuçlar verebilmektedir . Bizi de etkilediğini açıkçası söyleyebiliriz özellikle pulmoner rehabilitasyon anlamında.Çünkü yoğun bakım bizim önemli katkılarımızın olabileceği bir alan .
Biraz da hematopoetik kök hücreler hakkında konuşalım o zaman . Nedir ne değildir?
Aslında bu hücreler; kemik iliği ,kordon kanı ve mobilize edilmiş olan periferik kanda bulunurlar.Hücre farklılaştıkça proliferasyon (çoğalma,üreme) kapasitesi azalmakta ,diferansiyasyonu (farklılaşma) artmaktadır.Bu hücreler önce progenitör hücrelere onlardan da kemik iliği aspirasyon yaymalarında morfolojik olarak tanımlanabilen prekürsör hücrelere dönüşürler. Prekürsör hücreler, olgunlaşmalarını tamamladıkları takdirde periferik kan hücrelerini oluşturan hücre tipleridir.HKHʹler nötrofil, monosit/makrofaj, bazofil/mast hücresi, eozinofil , eritrosit , trombosit, dendritik hücre, B ve T lenfositler, NK hücreleri gibi farklı olgun hücre tiplerini oluşturabilirler. Ayrıca HKH ‘ler kendi kendini yenileyebilen ,uzun süre oluşturabilme kapasitesi olan ,daha olgun hücrelere farklılaşabilme özelliklerine sahip olan multipotent erişkin kök hücreleridir.
Fizyoterapistler olarak biz napalım bu konuyu diyebilirsiniz ama şunu unutmamak gerekiyor biz her alanda varız ve var olmaya da devam edeceğiz bir örnek vereyim sizlere spinal kord yaralanmalarında bile kullanılabilen bir sistem aslında bu kök hücre geçtiğimiz zamanlarda aldığımız bir özel hastamız bu tedaviden yararlanıyordu yani şunu demek istiyorum biz fizyoterapistler olarak yoğun bakımdan tutun da birçok yaralanma ,solunum vakası ve omurga yaralanmalarında bile kullanılabilen bir tedavi hakkında az da olsa bir bilgiye sahip olmamız gerektiğini düşünüyorum ve ilerde belki de tüm tıp alanı buraya yönelip tedaviler kök hücrenin üzerine yoğunlaşacak kim bilir.
